સંસ્થાની સફળતા માટે દ્રષ્ટિ અને દિશા વચ્ચેનો ભેદ સમજવો એ અત્યંત મહત્ત્વપૂર્ણ છે. દ્રષ્ટિ એ સ્વપ્ન છે જે 
ભવિષ્યનાં માર્ગ દર્શાવે છે, જ્યારે દિશા એ તે સ્વપ્નને વાસ્તવિક બનાવવાનો માર્ગ બતાવે છે. ભગવદ્ ગીતાના દ્વિતીય અધ્યાયના ત્રીસમાં શ્લોકમાં-
देही नित्यमवध्योऽयं देहे सर्वस्य भारत ।
तस्मात्सर्वाणि भूतानि न त्वं शोचितुमर्हसि ॥
અર્થાત્ બધાં જ શરીરોમાં આ શરીરવાળો છે એટલે કે તેને આત્મા કહે છે. એ ક્યારેય મરતો નથી. તેથી કોઈ જીવધારી પર તમારે શોક ન કરવો જોઈએ.
ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ અર્જુનને કહે છે કે શરીર નાશવાન છે પણ આત્મા અમર છે; આ વિચાર સંચાલન માટે પણ ઉંડો સંદેશ આપે છે – વિચાર કે દ્રષ્ટિ અમર છે, દિશા એ તેના જીવનનું સાધન છે. ઘણા સંગઠનો દિશા વિના દ્રષ્ટિ ધરાવે છે, એટલે કે માત્ર સપના દેખે છે, પરંતુ માર્ગ નક્કી નથી; અને ઘણા સંગઠનો દ્રષ્ટિ વિના દિશામાં દોડે છે, એટલે કે રોજિંદા કાર્યોમાં વ્યસ્ત છે, પરંતુ લાંબા ગાળે કઈ દિશામાં જઈ રહ્યા છે તેનો ખ્યાલ નથી. દ્રષ્ટિ એ એવુ સ્વપ્ન છે જે હજી વાસ્તવિક બન્યું નથી, અને દિશા એ તેની બનાવટમાં લાગેલી બુદ્ધિ પ્રેરિત ક્રિયા છે.
ઉદાહરણ તરીકે, મહાત્મા ગાંધીની દ્રષ્ટિ સ્વતંત્ર ભારતની હતી, પણ તેમની દિશા અહિંસક સત્યાગ્રહ તરીકે સ્પષ્ટ હતી. વિઝન વગરની દિશા મુસાફરીને ગૂંચવી નાખે છે, જ્યારે દિશા વગરની દ્રષ્ટિ સ્વપ્નને અંધારામાં મૂકે છે. ઉદ્યોગ જગતમાં જુઓ તો સ્ટીવ જોબ્સની દ્રષ્ટિ માત્ર ટેક્નોલોજી બનાવવાની નહોતી, પરંતુ માનવ જીવનને પ્રેરણા આપતી ટેક્નોલોજી રચવાની હતી; તેમની દિશા ઈનોવેશન અને ડિઝાઇન થિંકિંગ રહી જે એપલને વિશિષ્ટ બનાવી. એજ રીતે નારાયણ મૂર્તિએ ઈન્ફોસિસની દ્રષ્ટિ રાખી હતી કે ભારતમાં એક વૈશ્વિક સ્તરની આઈટી કંપની ઉભી થવી જોઈએ, અને દિશા તરીકે તેમણે પારદર્શકતા, ગુણવત્તા અને માનવીય મૂલ્યો ધરાવતા વ્યવસ્થાપનનો માર્ગ અપનાવ્યો.
દ્રષ્ટિ એ નાયકનો નકશો છે અને દિશા એ તેના હાથમાં રહેલ કંપાસ છે. કોઈ પણ સંસ્થા માટે દ્રષ્ટિ જ્યારે એક પ્રેરણાત્મક ધ્યેય તરીકે ઉભી થાય છે અને દિશા તેના નિયમિત અમલમાં સહાયરૂપ બને છે, ત્યારે જ સંગઠન મોટું ધ્યેય હાંસલ કરી શકે છે.
એક સ્કૂલનું ઉદાહરણ લઈએ – જો સ્કૂલની દ્રષ્ટિ “વિદ્યાર્થીઓને વિચારશીલ અને જવાબદાર નાગરિક બનાવવાની” છે, પરંતુ શિક્ષણની દિશા ફક્ત માર્ક્સ મેળવવા સુધી સીમિત છે, તો તે દ્રષ્ટિ અધૂરી રહી જાય છે. પણ જો તે સ્કૂલ શિક્ષણમાં ચર્ચા, સંશોધન અને માનવીય મૂલ્યોનું સંકલન કરે, તો તેની દિશા તેની દ્રષ્ટિ સાથે જોડાઈ જાય છે. દ્રષ્ટિ એ ઊંચાઈ બતાવે છે કે ત્યાં પહોંચવું છે, જ્યારે દિશા એ પગલાં બતાવે છે કે કેવી રીતે પહોંચવું છે.
દ્રષ્ટિ વિના દિશા માત્ર પ્રવૃત્તિ છે અને દિશા વિના દ્રષ્ટિ માત્ર કલ્પના. ધ્યેય સંચાલનનું બુદ્ધિપુર્વક સંતુલન એ છે કે જ્યાં દરેક કર્મચારીને દ્રષ્ટિ સમજાય અને તે અનુસાર દિશામાં કામ કરે. છેવટે, ગીતાનાં ઉપદેશ પ્રમાણે દ્રષ્ટિ એ આત્માનું સ્વરૂપ છે – અમર અને અવિનાશી, જ્યારે દિશા એ તેની શરીરરૂપ ક્રિયા છે – જે બદલાય પણ છે અને ઉજળું પણ કરે છે. જે સંસ્થા આ બંને વચ્ચેનું સંવાદ સમજે છે, તે જ સમયના પરીક્ષામાં ટકી રહે છે અને અન્યો માટે પ્રેરણાસ્થાન બને છે.
(નિધિ દિવાસળીવાળા નવી પેઢીની તેજસ્વી લેખિકા છે. સુરતસ્થિત વીર નર્મદ યુનિવર્સિટીના સ્નાતક નિધિના બે પુસ્તકો કાવ્યસંગ્રહ ‘ઝરણી‘ અને ચિંતનકણિકાના સંગ્રહ ‘નિજાનંદ‘ ઉપરાંત ‘થોડામાં ઘણું’ મોટીવેશનલ સુવિચારોને પણ વાચકોએ વખાણ્યા છે. માનવ સંબંધો, સ્વભાવ અને સમાજ વ્યવસ્થા ઉપર આધારિત એક લેખમાળા એમના સોશિયલ મીડિયા ઉપર નિયમિત પ્રસિદ્ધ થાય છે. આ કોલમમાં એ મહાભારત અને ગીતા ઉપર આધારિત વહીવટ તેમજ મોટીવેશનને લગતી વાતો સરળ ભાષામાં સમજાવે છે.)
